تاملی بر بازاری سازی تعلیم و تربیت و تلقی «دانش‌آموز به عنوان مصرف کننده»

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• حمداله محمدی

دانشگاه فرهنگیان

10.22067/fedu.2025.89438.1364

چکیده

بازاری‌سازی یکی از پدیده‌های اجتماعی است که در سال‌های اخیر تحت تاثیر مکتب نئولیبرالیسم، تاثیر زیادی بر حوزه‎‌های مختلف اجتماعی و از جمله تعلیم و تربیت داشته است. تجارب بیش از دو دهه بازاری‌سازی در نظام‌های آموزشی در سطح جهان نشان از آن دارد که این پدیده تاثیرات عمیقی بر حوزه‌های بنیادین تربیت همچون انسان‌شناسی دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی انتقادی بازاری‌سازی در تعلیم و تربیت و تلقی «دانش‌آموز به عنوان مصرف‌کننده» است. برای رسیدن به این هدف از روش تحلیل مفهومی از نوع ارزیابی ساختار مفهوم بهره گرفته شده است. در این مسیر، ابتدا به بررسی مبانی نظری بازاری‌سازی پرداخته شده و سپس بازاری‌سازی در تعلیم و تربیت مورد بحث قرار گرفته است. بررسی‌های صورت گرفته نشان از آن دارد که بازاری‌سازی نشئت گرفته از مبانی انسان‌شناختی است که به نظریه «انسان اقتصادی» شهرت دارد. این نظریه انسان را موجودی خودمحور و حسابگر می‌داند که در حوزه‌های مختلف اجتماعی در پی بیشینه‌سازی سود است. تجاری‌سازی، کالایی‌سازی دانش، خصوصی‌سازی، «دانش-آموز به عنوان مصرف کننده»، مدیریت عمومی نوین (NPM)، ارزیابی عملکرد و تضمین کیفیت، استانداردسازی و رقابتی کردن از ابعاد مهم بازاری‌سازی هستند. نتایج بررسی‌های انتقادی نشان از آن دارد بازاری‌سازی برخلاف شعار ظاهری مبنی بر توسعه انتخاب آزاد، منجر به ساختار نابرابر قدرت در نظام‌های آموزشی می‌شود و از طریق توسعه فرهنگ بازرسی و تفحص، تهدیدی برای پرورش استقلال افراد به شمار می‌رود. محوریت سود اقتصادی در تفکر بازاری‌سازی باعث فروکاهش بسیاری از اهداف تربیتی به نتایج کمی و صوری می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• بازاری‌سازی
• تعلیم و تربیت
• نولیبرالیسم
• اصلاحات بازارمحور
• دانش‌آموز به عنوان مصرف کننده

موضوعات

• فلسفه تعلیم و تربیت

---