ازخودکارآفرینی به شادی ‎آفرینی: تحلیلِ روند برساختِ مثبت‎اندیشی در زیست-سیاست نئولیبرال و نقد مبانی اخلاقی آن‎

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• اعظم مرادی ¹
• طاهره جاویدی کلاته جعفرآبادی ²
• بختیار شعبانی ورکی ³
• ابوالفضل غفاری ²

¹ دانش‎آموخته دکتری فلسفه تعلیم و تربیت ، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشیار گروه مبانی تعلیم و تربیت، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ استاد گروه مبانی تعلیم و تربیت، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22067/fedu.2025.86666.1326

چکیده

این پژوهش با هدف آشکار نمودنِ وجه رویت‎ناپذیر گفتمان مثبت‎اندیشی به روش تحلیلی- استفهامی-انتقادی، روند برساختِ سوژۀ مثبت‎اندیش را مورد بررسی قرار داده و بر مبنای ویژگی‎های این سوژه، تقایل این سوژه با اخلاقِ دیگرخواهی را به تصویر کشیده است.  نتایج حاصل از پژوهش نشان می‎دهد که ابتدا انسان به عنوان انسانِ اقتصادی تعریف و جامعه به دو دستۀ کارگر و سرمایه‎دار تقسیم شد، به منظور جلوگیری از کاهش بهره‎وری کارگر با دستمزدِ حداقلی و کار حداکثری ، سوژۀ خودکارآفرین زاده شد. این سوژه همزمان کارگر و سرمایه‎دار است؛ از آنجایی که امکان کارآفرینی برای همه افراد وجود ندارد، گفتمان مثبت‎اندیشی به برساخت سوژۀ شادی‎آفرین مبادرت ورزید؛ سوژه‎ای با بنگاه اقتصادی مصرف برای تولید رضایت خود و البته این گفتمان برای جلوگیری از افسردگی ناشی از نداشتن پول کافی جهتِ هزینه کردن در بنگاه اقتصادی مصرف، ابتدا شادی را به عنوان یک ارز هیجانی و عامل خلق ثروت و موفقیت معرفی نمود و پس از آن به منظور رویت‎پذیری سوژۀ خودکارآفرین در زیست-سیاست نئولیبرال، بهزیستی را با فاکتورهای خاص به عنوان معیارهای انسان موفق و ثروت‌آفرین معرفی کرد و در نهایت اینکه سوژه‎ای که در پی تولید رضایت خود است و بهزیستی را رضایت از زندگی، داشتن دستاورد، غوطه‎وری و ... می‎داند در تقابل با انسانی قرار دارد که از منظر اخلاق دیگرخواهی، خود را در برابر رضایت دیگری متعهد و مسئول دانسته و بهزیستی را مجموع همدلی و همدری در قبال دیگری به منظور کاستنِ درد و رنج او تلقی می‎نماید.

کلیدواژه‌ها

• بهزیستی
• شادی
• خودکارآفرین
• سوژۀ شادی آفرین
• مثبت‌اندیشی نئولیبرال
• اخلاق

موضوعات

• مبانی تعلیم و تربیت

---

مراجع

Adler, M., & Posner, E. A. (2008). Happiness research and cost-benefit analysis. The Journal of Legal Studies, 37(S2), S253-S292. https://doi.org/https://doi.org/10.1086/590188

Audier, S. (2015). 4. neoliberalism through Foucault's eyes. History and Theory, 54(3), 404-418. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/hith.10768

Binkley, S. (2014). Happiness as enterprise: An essay on neoliberal life. Suny Press.

Biswas-Diener, R. (2010). Practicing Positive Psychology Coaching: Assessment, activities and strategies for success. Mulpure Publising.

Blaikie, N. (2007). Approaches to social enquiry: Advancing knowledge. Polity.

Bok, D. (2010). The politics of happiness: what government can learn from the new research on well-being. In: Princeton University Press.

De La Fabián, R., & Stecher, A. (2017). Positive psychology’s promise of happiness: A new form of human capital in contemporary neoliberal governmentality. Theory & Psychology, 27(5), 600-621. https://doi.org/https://doi.org/10.1177/0959354317718970

Díaz, E. C., & González, J. C. S. (2012). The roots of positive psychology. Papeles del psicólogo, 33(3), 172-182. https://doi.org/http://www.papelesdelpsicologo.es

Ehrenreich, B. (2010). Smile or die: How positive thinking fooled America and the world. Granta books.

Fitzsimons, P. (2011). Governing the self: A Foucauldian critique of managerialism in education. (No Title).

Foucault, M. (2008). The birth of biopolitics: Lectures at the Collège de France, 1978-1979. Palgrave Macmillan.

Han, B.-C. (2017). Psychopolitics: Neoliberalism and new technologies of power. Verso Books.

Harvey, D. (2019). Marx, capital and the madness of economic reason (A. A. Moghadam, Trans.). Ashian. (In Persian).

Layton, L. (2010). Irrational exuberance: Neoliberal subjectivity and the perversion of truth. Subjectivity, 3, 303-322. https://doi.org/ https://doi.org/10.1057/sub.2010.14

Malekian, M. (2020). life again. shor. (In Persian).

Schultz, T. W. (1961). Investment in human capital. The American economic review, 51(1), 1-17. www.academia.edu

Seligman, M. E. (2004). Authentic happiness: Using the new positive psychology to realize your potential for lasting fulfillment. Simon and Schuster.

Seligman, M. E. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. Simon and Schuster.

Wright, C. (2013). Against flourishing: Wellbeing as biopolitics, and the psychoanalytic alternative. Health, Culture and Society, 5(1), 20-35. www.pitt.edu